Đột quỵ (hay còn gọi là tai biến mạch máu não) là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật tại Việt Nam cũng như trên toàn thế giới. Việc phát hiện sớm dấu hiệu đột quỵ, xử trí kịp thời và đưa nạn nhân đến bệnh viện trong “thời gian vàng” có thể cứu sống và giảm thiểu tổn thương não một cách đáng kể.
Trong bài viết này, chúng tôi – đội ngũ bác sĩ chuyên ngành thần kinh và cấp cứu – sẽ giúp bạn hiểu rõ:
- Các dấu hiệu sớm của đột quỵ
- Khái niệm thời gian vàng trong điều trị đột quỵ
- Những việc cần làm trong lúc chờ cấp cứu
I. Dấu hiệu nhận biết sớm nạn nhân bị đột quỵ
Đột quỵ xảy ra khi dòng máu cung cấp cho não bị gián đoạn (do tắc mạch hoặc vỡ mạch máu). Việc phát hiện sớm các dấu hiệu cảnh báo là vô cùng quan trọng. Một nguyên tắc nhận diện nhanh đột quỵ được Hiệp hội Đột quỵ Hoa Kỳ khuyến cáo sử dụng là FAST:
F – Face (Mặt):
Quan sát xem mặt có bị xệ một bên, không cân đối khi cười hay không.
A – Arms (Tay):
Yêu cầu người bệnh giơ hai tay lên, nếu một bên rơi xuống hoặc yếu rõ rệt thì có thể là dấu hiệu đột quỵ.
S – Speech (Lời nói):
Người bệnh có thể nói ngọng, nói khó hiểu hoặc không thể nói được.
T – Time (Thời gian):
Nếu xuất hiện bất kỳ dấu hiệu nào kể trên, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức qua số 115. Thời gian xử lý quyết định sự sống còn và khả năng hồi phục.
Ngoài ra, một số triệu chứng khác cần chú ý:
- Đau đầu dữ dội đột ngột, không rõ nguyên nhân
- Mất thăng bằng, chóng mặt, choáng váng
- Thị lực giảm hoặc mờ một bên mắt
- Tê bì tay chân hoặc nửa người
II. Thời gian vàng trong điều trị đột quỵ
Thế nào là “thời gian vàng”?
Trong điều trị đột quỵ, “thời gian là vàng” – mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào não có thể bị tổn thương không hồi phục nếu không được cấp cứu kịp thời. Việc xác định đúng mốc khởi phát triệu chứng (mốc 0 giờ) là yếu tố tiên quyết để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp.
✅ Giai đoạn 0 – 4,5 giờ: Can thiệp tối ưu
Đây là giai đoạn vàng, khi người bệnh còn trong “cửa sổ điều trị lý tưởng”.
Trong khoảng thời gian này, bác sĩ có thể chỉ định:
Dùng thuốc tiêu sợi huyết tĩnh mạch (IV-tPA) để làm tan cục máu đông gây tắc mạch.
Can thiệp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học (đặc biệt nếu tắc mạch lớn).
Kết hợp cả hai phương pháp trên để tối ưu hiệu quả tái tưới máu não.
📌 Nghiên cứu cho thấy, điều trị trong vòng 90 phút đầu tiên sau khởi phát có thể tăng gấp đôi tỷ lệ hồi phục hoàn toàn so với can thiệp muộn hơn.
✅ Giai đoạn 4,5 – 6 giờ: Cửa sổ hẹp – chỉ còn phương án cơ học
Sau 4,5 giờ, hiệu quả của thuốc tiêu sợi huyết giảm đáng kể, nguy cơ biến chứng tăng cao.
Lúc này, phương án duy nhất còn khả thi là can thiệp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học.
Tuy nhiên, không phải tất cả bệnh nhân đều đủ điều kiện để can thiệp. Việc này phụ thuộc vào hình ảnh học não, mức độ tắc nghẽn và đánh giá của bác sĩ chuyên khoa.
Việc đưa bệnh nhân đến bệnh viện càng sớm càng tốt trong khoảng thời gian trên là yếu tố sống còn. Do đó, việc ghi nhớ thời điểm bắt đầu xuất hiện triệu chứng (mốc 0h) là cực kỳ quan trọng để bác sĩ ra quyết định điều trị chính xác, hiệu quả và an toàn nhất.
III. Cách sơ cứu đúng khi nghi ngờ đột quỵ
Trong khi chờ đội cấp cứu đến, người thân hoặc người chứng kiến nên:
- Gọi cấp cứu 115 ngay lập tức.
- Đặt bệnh nhân nằm nghiêng, giữ đường thở thông thoáng, làm sạch đàm dãi cho dễ thở…
- Không cho ăn uống bất kỳ thứ gì.
Người bị đột quỵ có thể mất phản xạ nuốt, dễ gây sặc hoặc nghẹt đường thở. - Quan sát và ghi nhớ thời điểm bắt đầu xuất hiện triệu chứng, cung cấp thông tin này cho nhân viên y tế để quyết định hướng điều trị phù hợp.
- Không dùng thuốc hạ huyết áp hoặc aspirin khi chưa có chỉ định y tế.
Việc dùng sai thuốc có thể khiến tình trạng nặng hơn, đặc biệt nếu là đột quỵ do xuất huyết. - Không cạo gió, cắt lể…
IV. Hãy hành động nhanh – từng phút đều quý giá
Đột quỵ là một tình trạng khẩn cấp y tế. Việc nhận diện sớm các dấu hiệu, hiểu rõ thời gian vàng và sơ cứu đúng cách có thể giúp cứu sống người bệnh, giảm thiểu nguy cơ tàn tật vĩnh viễn.
✅ Ghi nhớ nguyên tắc FAST
✅ Gọi cấp cứu ngay khi nghi ngờ đột quỵ
✅ Không tự ý xử lý nếu không có chuyên môn y tế
Hãy chia sẻ bài viết này đến người thân, bạn bè – vì hiểu biết đúng về đột quỵ có thể cứu được một mạng người.